Czas wolny
Czas wolny, jest tą częścią funduszu czasu doby, tygodnia, miesiąca, roku, która pozostaje po wykonaniu zajęć zawodowych (zasadniczych i dodatkowych), podstawowych obowiązków domowych i rodzinnych, a także po zaspokojeniu potrzeb organizmu, jak sen, higiena, spożywanie posiłków; jest to zatem czas, którym jednostka dowolnie dysponuje, dokonując własnego wyboru i przeznaczając go zgodnie z indywidualnymi potrzebami i zainteresowaniami na wypoczynek i rozrywkę, regenerację sił, rozwój intelektualny i rozwój osobowości, integrowanie życia rodzinnego oraz udział w życiu społecznym. Wg K. Marksa cz.w. jest to ,,…czas, który można poświęcić na enjoyment (rozrywki), na wywczasy, wskutek czego powstanie przestrzeń pozwalająca na nieskrępowaną działalność i rozwój”. Najpowszechniej stosowana jest — mimo wielu kontrowersji — definicja francuskiego socjologa J. Dumazediera, wg której w cz.w. mieszczą się „…wszelkie zajęcia, którym jednostka oddawać się może z własnej chęci bądź dla odpoczynku, bądź dla rozrywki, bądź dla rozwoju swych wiadomości lub swego kształcenia bezinteresownego, swego dobrowolnego udziału w życiu społecznym, po oswobodzeniu się z obowiązków zawodowych, rodzinnych, społecznych”. Cz.w. należy odróżnić od czasu pozostającego po wykonaniu pracy zawodowej lub innego typu zajęć zasadniczych (np. kształcenia w przypadku osób nie pracujących, dla których nauka stanowi podstawowe zajęcie). Czas poza pracą zawodową wypełniany jest różnego typu powinnościami, nie może być zatem utożsamiany z cz.w., który stanowi tylko jego część. Zgodnie z metodologią przyjętą w badaniach budżetu czasu prowadzonych przez UNESCO do cz.w. zalicza się czas wykorzystany na: wypoczynek w domu i poza domem, rozrywki, czynne i bierne uczestnictwo w kulturze, zajęcia amatorskie typu hobby, rekreację fizyczną i sport, kontakty towarzyskie i rodzinne, uzupełnianie wiedzy ogólnej i zawodowej, zajęcia społeczności i powszechność występowania cz.w. traktowane są jako jeden z elementów konstruowanego obecnie syntetycznego wskaźnika rozwoju socjalnego i kulturalnego przyjmowanego do porównań międzynarodowych (rozwój społeczny). Ścisły związek i wzajemne uwarunkowanie czasu pracy i cz.w. stwarzają potrzebę jednoczesnego badania tych dwu pozornie przeciwstawnych sfer życia. Jedność czasu pracy i cz.w. — teoria wy- wodząca się z koncepcji K. Marksa — wyraża się w tym, że cz.w. i sposób jego spędzania zależą od długości czasu pracy, jej uciążliwości i charakteru. Z kolei zaś formy spędzania cz.w. mają istotny wpływ na wydajność, jakość i kulturę pracy. Cz.w. niezależnie od funkcji regeneracji i reprodukcji sił utraconych zarówno w trakcie wykonywania pracy zawodowej, jak i innego typu obowiązków, stwarza warunki sprzyjające rozwojowi zdolności i umiejętności jednostki oraz ogólnemu rozwojowi osobowości, przez co wywiera wpływ na sam proces pracy. Problem ilości cz.w. i form jego wykorzystania nabiera szczególnego znaczenia w warunkach rozwiniętej cywilizacji technicznej.
