Zysk
Zysk: 1. w gospodarce kapitalistycznej — przekształcona forma i wartości dodatkowej, występująca na zewnątrz Jako różnica między utargiem przedsiębiorstwa a kosztami produkcji; 2. w gospodarce socjalistycznej — część czystego dochodu przedsiębiorstw, która pozostaje po opłaceniu podatku obrotowego. Podstawą produkcji kapitalistycznej jest przywłaszczanie przez kapitalistów wytworzonej przez robotników wartości dodatkowej. Wartość ta stanowi źródło wszystkich dochodów warstw i klas posiadających. Podobnie jak wartość nie występuje bezpośrednio na zewnątrz, lecz przejawia się jedynie w formie wartości wymiennej lub ceny, również wartość dodatkowa w praktyce nie występuje bezpośrednio; jej zewnętrzną postacią jest z. oraz inne przekształcone jego formy; procent i renta gruntowa. Wobec tego, że z. przedsiębiorstwa zależy nie tylko od wielkości wytworzonej w procesie produkcji wartości dodatkowej, lecz również od warunków realizacji masy towarów, powstaje wrażenie, jakoby z. określany był nie tylko przez warunki produkcji, ale także przez warunki wymiany. Z uwagi na to, że z. występuje jako nadwyżka przychodów nad kosztami produkcji (a więc kosztami kapitału stałego i zmiennego) powstają sugestie jakoby z. był owocem całego kapitału, Jakoby kapitał stały (maszyny, surowce, urządzenia fabryczne itp.) miał zdolność przysparzania z. W ten sposób z. mistyfikuje kapitalistyczne stosunki produkcji 1 staje się czynnikiem fetyszyzacji kapitału. Burżuazyjna ekonomia polityczna, a wśród jej przedstawicieli również ekonomiści klasycznej szkoły nie umieli odróżnić form przejawiania się z. od jego istotnej treści — wartości dodatkowej. Dopiero odkrycie przez Marksa wartości dodatkowej stworzyło podstawę do naukowego wyjaśnienia istoty z. jako formy realizacji wyzysku kapitalistycznego. Z. odgrywa ogromną rolę w działalności przedsiębiorstw kapitalistycznych; jest on podstawowym i najbardziej syntetycznym wskaźnikiem tej działalności. Wysokość stopy zysku określa decyzje Inwestycyjne kapitalistów, przepływ kapitału z gałęzi do gałęzi i z kraju do kraju. Na skutek przepływu kapitału z gałęzi do gałęzi kształtuje się przeciętna stopa z., a wartość towarów przekształca się w cenę produkcji. W warunkach kapitalizmu monopolistycznego przepływ kapitału między gałęziami zostaje utrudniony, powstaje z. monopolowy, wyższy od przeciętnego i cena monopolowa wyższa od ceny produkcji. W ustroju socjalistycznym celem produkcji nie jest z., lecz maksymalne zaspokojenie potrzeb ludności. Sama istota z. ulega tu zasadniczym zmianom; z. nie jest już przeobrażoną postacią wartości dodatkowej, gdyż wraz z likwidacją prywatnokapitalistycznej własności środków produkcji zostaje również zlikwidowany wyzysk we wszelkiej postaci, a więc także w postaci wartości dodatkowej. Nie oznacza to, że w tych warunkach z. traci wszelkie znaczenie. Istnienie z. w gospodarce socjalistycznej wynika z towarowej formy produkcji, z rozrachunku gospodarczego przedsiębiorstw jako formy zarządzania przedsiębiorstwami państwowymi, z konieczności łączenia interesów pracowników przedsiębiorstw z interesami ogólnospołecznymi. Znaczna część z. przedsiębiorstw odprowadzana jest do skarbu państwa i jest poważnym źródłem dochodów budżetowych. Pewna część z. (zwłaszcza ponadplanowego) pozostaje wewnątrz przedsiębiorstwa i wykorzystywana jest na zaspokojenie jego potrzeb oraz potrzeb załogi. Z. przedsiębiorstw socjalistycznych jest narzędziem kontroli i jednym z syntetycznych wskaźników ich działalności gospodarczej.