System społeczny zakładu pracy
System społeczny zakładu pracy, z socjologicznego punktu widzenia zakład pracy jest systemem społecznym, tj. zespołem stosunków międzyludzkich, układem określonych grup i organizacji, stanowisk i pozycji społecznych, stanowiącym podstawową jednostkę społecznego systemu gospodarki. Przedmiotem analiz socjologicznych jest zachowanie się ludzi będących podmiotem procesów ekonomicznych. Warunkiem funkcjonowania s.s.z.p. jest utrzymanie przez niego stanu równowagi wewnątrz systemu oraz utrzymanie równowagi między nim a środowiskiem społecznym, motywacja wejścia, pozostania i ew. opuszczenia systemu, a także wspólna łączność oraz zachowanie jego członków oparte na uznawaniu pewnych przekonań, wartości i norm. S.s.z.p. w ujęciu strukturalnym polega przede wszystkim na funkcjonalnym podziale pracy, decyzji, zróżnicowaniu wynagrodzenia i prestiżu. Z tego punktu widzenia możemy wyróżniać jako zasadnicze jego komponenty zajmowane przez społeczne grupy pozycje w układzie pionowym (wertykalnym) i poziomym (horyzontalnym). Dla organizacji produkcji przemysłowej typowa jest pionowa, hierarchiczna najwyższym i robotnikiem na najniższym szczeblu przedsiębiorstwa. Pozycje zajmowane w układzie poziomym oznaczają np. przynależność pracowników do jednego wydziału produkcyjnego w zakładzie pracy. Role spełniane przez pracowników w s.s.z.p. zależą przede wszystkim od miejsca zajmowanego przez nich w formalnym schemacie organizacyjnym (np. w przedsiębiorstwie przemysłowym usytuowanie w zarządzie lub ruchu), zachowania produkcyjnego członków grup i całych’ grup oraz stosunków wewnątrz i na zewnątrz rozpatrywanego systemu. Najważniejszymi rolami w s.s.z.p. są obecnie: w produkcji role robotników, specjalistów, kierowników, a w organizacjach i zakładach usługowych — urzędników, kierowników, sprzedawców, pracowników obsługujących petentów. Wewnętrzne stosunki s.s.z.p. można rozpatrywać w aspekcie dwóch głównych przeciwstawnych stanów: harmonii i konfliktu. Stosunki harmonijne w teoretycznym modelu istnieją wtedy, kiedy zachodzi całkowita identyfikacja dążeń pracowników z celami zakładu pracy; konflikt ma miejsce, gdy zachodzą sprzeczności między co najmniej dwiema grupami społecznymi wchodzącymi w skład s.s.z.p. Jak wykazują liczne badania socjologiczne przeprowadzone w krajach gospodarczo wysoko rozwiniętych, konflikt jest zazwyczaj strukturalną cechą przedsiębiorstwa lub przemysłowego zakładu produkcyjnego i występuję z nieco słabsze siłę w zakładach usługowych, gdzie kadry pracowników umysłowych se liczniejsze. W przedsiębiorstwach socjalistycznych, zakład Jako realizator ogólnospołecznych zadań planowych całego sytemu gospodarczego nastawiony Jest na harmonijny rozwój i wzrost. Istnienie społecznego systemu Jest zależne od wzajemnych stosunków, które zachodzę miedzy otwartym w zasadzie systemem zakładu pracy a szerszym środowiskiem społecznym.
