Stosunki społeczne w zakładzie pracy
Stosunki społeczne w zakładzie pracy, „określone rodzaje stałego, tj. stale powtarzającego się, wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie przez stale powtarzającą się działalność określonego typu”. Stosunki społeczne zachodzące między pracownikami w zakładzie pracy obejmują przede wszystkim dwa podstawowe ich typy: 1. stosunki rzeczowe, o których F. Engels pisał, że powstają za pośrednictwem dóbr materialnych i że rzeczy, martwe przedmioty, np. środki produkcji, występują tutaj Jako podstawa społecznej więzi między ludźmi oraz 2. stosunki osobowe, które powstają na skutek więzi tworzących się w codziennych kontaktach, współżyciu i współpracy ludzi. Więzi rzeczowe i osobowe nawiązują się zarówno w sferze produkcji, dystrybucji, Jak i konsumpcji oraz stanowią Jak gdyby dwie strony procesu produkcji społecznej, w którym człowiek jest podmiotem procesu zachodzącego międzynim a przyrodą. Socjologowie przywiązują bardzo dużo znaczenie do teoretycznej dychotomii dzielącej stosunki społeczne w zakładzie pracy na stosunki formalne i nieformalne. Stosunki formalne w zakładzie wynikają z prawnych, oficjalnych, administracyjnych przepisów i stanowią oczekiwaną, pożądaną i racjonalną strukturę działalności pracowników. Znajdują one swoje odbicie w księgach .służb, pragmatyce służbowej, grafikach organizacyjnej struktury, regulaminach zakładowych itp. stosunki nieformalne kształtowane są przez takie czynniki pozaformalne, Jak interesy indywidualne i grupowe pracowników, spontaniczne zachowania produkcyjne i pozaprodukcyjne, osobowość pracowników, przynależność do grup społecznych itp. Stosunki nieformalne powstające w zakładach pracy odzwierciedlane są w układach nie sformalizowanych, nie regulowanych oficjalnie kręgach, spontanicznych klikach, grupach interesu czy nacisku. Stosunki społeczne w socjalistycznym zakładzie pracy, w odróżnieniu od stosunków kapitalistycznych, oparte są na społecznej własności środków produkcji. Stosunki kapitalistyczne natomiast rodzą zjawisko ekonomicznej alienacji producentów z procesu wytwórczego, wyobcowując robotnika z procesu pracy i zarządzania. Zlikwidowanie kapitalistycznych stosunków w zakładzie pracy jest warunkiem koniecznym choć niewystarczającym do budowy socjalistycznego modelu rozwiniętych stosunków w socjalistycznym typie gospodarki.