Produkcja
Produkcja, zbiór powiązanych ze sobą i wzajemnie uwarunkowanych, tworzących określoną całość procesów pracy, w trakcie których ludzie wykorzystując dobra i siły przyrody wytwarzają przedmioty materialne (produkty), będące dobrami użytkowymi służącymi do zaspokojenia potrzeb społecznych. P. jest zasadniczym ogniwem komplementarnych części reprodukcji społecznej: produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji. Wywiera ono decydujący wpływ na charakter konsumpcji, podziału i wymiany oraz na ich wzajemne zależności. Z kolei zaś odpowiadające danemu ustrojowi społecznemu formy podziału, wymiany i konsumpcji aktywnie oddziałują na p., stymulując lub hamując jej rozwój. P. stanowi warunek istnienia i rozwoju społeczeństwa. Procesy pracy, w rezultacie których powstają dobra materialne, należą do kategorii pracy produkcyjnej. Dobra materialne mogą być środkami p. lub środkami konsumpcji, w zależności od funkcji spełnianych w procesach p. i spożycia; środki p. służą pośrednio do zaspokojenia potrzeb ludzkich, środki konsumpcji zaś zaspokajają je w sposób bezpośredni. W toku p. człowiek, posługując się narzędziami pracy w określonych warunkach (tj. w rzeczowym środowisku pracy), przetwarza przedmioty pracy w produkty o odpowiednich wcześniej ustalonych walorach użytkowych. W procesie p. rola poszczególnych czynników p. (pracy żywej, środków pracy i przedmiotów pracy) nie jest identyczna. Aktywną rolę spełnia zawsze praca żywa, natomiast środki p. stanowią materialne podłoże realizowanego procesu p. W rozwoju p. obserwuje się charakterystyczne przesunięcia w zużyciu czynników p., a mianowicie dzięki postępowi technicznemu występuje zjawisko stałego zmniejszania się bezpośredniego zaangażowania pracy żywej w procesie wytwarzania dóbr materialnych. Innymi słowy obniża się udział pracy żywej w ogólnym zużyciu czynników p., tj. dokonuje się substytucja pracy żywej przez pracę uprzedmiotowioną w środkach pracy. Stopniowe eliminowanie pracy żywej z bezpośrednich procesów p. nie zmniejsza jednak znaczenia człowieka, którego koncepcyjna rola w p. pozostaje nadal decydująca. Oddziaływanie ludzi na przyrodę odzwierciedla jedną stronę procesu p., drugą natomiast stanowi ich wzajemne oddziaływanie na siebie. Ludzie żeby produkować, wchodzą w określone zwią zki i stosunki wzajemne i tylko w granicach tych społecznych związków i stosunków odbywa się ich oddziaływanie na przyrodę, odbywa się produkcja” (K. Marks). P. ma zatem charakter społeczny, czego zewnętrznym wyrazem jest podział pracy i będąca jego następstwem kooperacja oparta na stosunkach własności określonego typu. P. nie jest bierna wobec społecznych stosunków p. W ich systemie zasadnicze znaczenie między ludźmi ma stosunek, który powstaje na tle własności środków p. Dopiero w warunkach społecznej własności środków p. istnieją predyspozycje społecznie uzasadnionego i efektywnego kierowania procesami p. Charakter p. związany jest z określonym szczeblem rozwoju społecznego, wynikającego z danego rozwoju sił wytwórczych. P. niezależnie od społecznej formy przejawiania się jest procesem ciągłym, w którym następuje okresowe odnawianie się zużytych w niej czynników p. Stąd też społeczny proces p. jest jednocześnie procesem reprodukcji. Ponadto p. należy interpretować jako fundament gospodarczej działalności człowieka. Wyniki jej w postaci dóbr materialnych stają się z kolei przedmiotem podziału. Fakt zużywania w p. czynników wytwórczych oraz różnice w wielkości ich zużycia i wzajemnych proporcjach między nimi są podstawą do prowadzenia rachunku ekonomicznego, umożliwiającego wybór najbardziej efektywnych metod realizacji procesu p., przy czym zużycie czynników p. traktuje się jako nakład, przychodem natomiast są wyniki produkcyjne, tj. produkty. Stąd też określa się podstawowe i kompleksowe relacje ilościowej oceny efektywności procesu p.: 1. relacje będące stosunkiem wielkości strumienia nakładów do wielkości (całkowitych lub przyrostu) strumienia wyników; 2. relacje strumieni wyników do strumieni nakładów. Do ocen cząstkowych może być wykorzystywany zestaw różnorodnych technicznych współczynników p. (np. materiałochłonności, produktywności); ich poprawa świadczy o podniesieniu efektywności procesu p. Szczególne znaczenie w analizie p. mają współczynniki wydajności pracy i pracochłonności. Tempo zmian tych współczynników (wzrostu wydajności pracy, spadku pracochłonności) wynika z danych warunków p., związanych z osiągniętym rozwojem sił wytwórczych oraz charakterem stosunków p. W gospodarce socjalistycznej, w warunkach społecznej własności środków p., kierowanie procesami p. odbywa się w sposób planowy, przy czym zasadniczą rolę odgrywa tu harmonizacja procesów pracy. Przesłanką takiego działania jest jak najlepsze zaspokojenie potrzeb społecznych zarówno pod względem ilości, jak i jakości wytwarzanych dóbr. W tym celu, oprócz optymalizacji bieżącej działalności produkcyjnej, dużego znaczenia w gospodarce socjalistycznej nabiera formułowanie prognoz rozwoju gospodarczego. Należy zaznaczyć, iż p. często bywa utożsamiana z wynikami procesu p„ tj. z ilością wytwarzanych produktów. W tym przypadku występuje ona jako p. globalna i towarowa, p. czysta, p. końcowa, p. porównywalna itd.
