Osobowość
Osobowość, termin niejednoznaczny: 1. w mowie potocznej oznacza ocenę człowieka, która kwalifikuje go jako mniej lub bardziej wartościową Jednostkę pod względem moralnym lub społecznym; 2. w psychologii jest to konstrukcja teoretyczna, pozwalająca na ocenę sposobu bycia 1 funkcjonowania człowieka z punktu widzenia Jego umiejętności przystosowania się do otoczenia. Punktem wyjścia tej konstrukcji są zachowania człowieka 1 wydedukowane na tej podstawie jego skłonności czy cechy, a celem — uzyskanie funkcjonalnej struktury zjawisk charakteryzujących człowieka. O. ujmowana Jest w dwóch aspektach. Aspekt ogólny wskazuje na to, co najbardziej typowe dla człowieka Jako przedstawiciela gatunku ludzkiego, a aspekt różnicowy kładzie nacisk na te cechy i sposoby zachowania jednostki, które wyodrębniają ją spośród innych osób i decydują o swoistych sposobach przystosowania do środowiska. Chociaż o. jest jednym z podstawowych terminów używanych w psychologii, nie ma jednolitej opinii co do jego zakresu. Istnieje kilkadziesiąt definicji o. związanych z rozmaitymi teoriami o., różniącymi się między sobą założeniami teoretycznymi i metodami badania. Kierując się podobieństwem założeń teoretycznych można pogrupować je na: 1. teorie typologiczne o., zakładające możliwość podzielenia wszystkich ludzi na typy, przy czym każda typologia ma inne kryterium podziału; w typologii E. Kretschmera są to cechy fizyczne i odpowiadające im cechy psychiczne, w typologii R. J. Williamsa różny chemizm organizmu, w typologii C. Junga różne cechy behawioralne i psychiczne, a I. Pawłowa różne właściwości układu nerwowego; zgodnie z teoriami typologicznymi zakwalifikowanie człowieka do odpowiedniego typu pozwala jednocześnie na ustalenie innych jego cech psychicznych i określenie w ten sposób jego o.; głównym źródłem o. wg tych teorii są właściwości biologiczne człowieka; 2. teorie cech w przeciwieństwie do typologii zakładające ocenę człowieka w kategoriach pewnej liczby cech; o. określa się wg tej teorii przez stopień nasilenia u człowieka różnych cech, jak inteligencja, wrażliwość emocjonalna, dominacja, uległość i wiele in.; najbardziej znanymi teoriami cech są teorie G. W. All- porta, R. Cattella, H. Eysencka; 3. teorie rozwojowe zakładające, że człowiek żyjąc w społeczeństwie uczy się swoistych dla siebie sposobów zachowania, przy czym decydujący wpływ na kształcenie jego o. wywierają poprzednie doświadczenia; ludzie kojarzą nowe doświadczenia z dawnymi, podobnymi do ostatnich, stosując sposoby zachowania, które w przeszłości były skuteczne, a unikając tych, których skutki były negatywne, w ten sposób o. traktowana jest jako produkt własnego rozwoju i wpływów otoczenia; 4. teorie dynamiki o. traktujące o. jako rezultat wzajemnej gry różnych dyspozycji, np. potrzeb człowieka i realnych możliwości zaspokojenia ich; aktualne sytuacje konfliktowe prowokują do szukania i przejawiania nowych zachowań i w ten sposób stają się głównym motorem rozwoju o.
