Dzień roboczy

wrz 20, 2017 przez

Dzień roboczy, kategoria ekonomiczna lub prawna, czas w ciągu doby przeznaczony na pracę; w warunkach pracy najemnej czas pozostawania w dyspozycji pracodawcy lub czas faktycznie wykonywanej pracy; składa się on z tzw. niezbędnej części dnia roboczego, w której pracownik wytwarza równowartość swojej płacy roboczej, oraz z tzw. dodatkowej części dnia roboczego, w której pracownik wytwarza produkt dodatkowy. Absolutną, maksymalną wielkość dnia roboczego wyznacza tzw. granica fizyczna, określona przez fizyczne możliwości siły roboczej. Drugi, niższy pułap stanowi tzw. granica moralna, określona przez duchowe i społeczne potrzeby pracownika, zaspokajane w czasie wolnym od pracy. Faktyczną wielkość dnia roboczego ustala się pod wpływem czynników ekonomicznych, przede wszystkim ustrojowych, a także związanych z aktualnym poziomem sił wytwórczych i wydajnością pracy. W gospodarce kapitalistycznej długość dnia roboczego i jego podział na część niezbędną i dodatkową podporządkowane są dążeniu do maksymalizacji wartości dodatkowej. W początkowym stadium kapitalizmu, przy dominującym znaczeniu absolutnej metody wytwarzania wartości dodatkowej, zwiększanie dodatkowego czasu pracy wyraża się w przedłużaniu całkowitego dnia roboczego. Ustawodawstwo XVII—XVIII w. sankcjonuje coraz dłuższy, dochodzący do 16 godz. dz.r. Mechanizacja procesów wytwarzania, wprowadzenie pracy wielozmianowej, wzrost Intensywności i wydajności pracy oraz wzrastająca w związku z tym rola względnej wartości dodatkowej prowadzą do skracania niezbędnej części dnia roboczego przy zachowaniu, a nawet zmniejszaniu długości całkowitego dnia roboczego. Wzmożoną walkę proletariatu o krótszy dz.r. wieńczy szereg sukcesów usankcjonowanych w XIX 1 początku XX w. aktami ustawodawczymi, wprowadzającymi 12- i 10-godz. „normalny” dzień pracy. Hasło ruchu robotniczego, wysuwające żądanie wprowadzenia 8-godz. dnia pracy sprecyzowane przez I Międzynarodówkę w 1866, doczekało się pierwszej realizacji w dekrecie wydanym w 1917 w ZSRR; wprowadzone zostało następnie jako zasada do Traktatu Wersalskiego, a rozwinięte w Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy. Polska była czwartym krajem świata wprowadzającym 8-godz. dzień, a nawet 46-godz. tydzień pracy. Wielki kryzys lat 1929—33 doprowadził do sformułowania postulatu 40-godz. tygodnia pracy. Długość dnia roboczego w gospodarce socjalistycznej i jego podział na część niezbędną i dodatkową wynika z poziomu rozwoju sił wytwórczych i organizacji gospodarki oraz ze struktury potrzeb społecznych. Im wyższa wydajność pracy, jej organizacja i intensywność, tym krótszy może być dz.r., podporządkowany dążeniu do maksymalnego zaspokojenia potrzeb społeczeństwa mas pracujących. Im wyższy udział społecznych funduszy spożycia w ogólnej masie konsumpcji, tym krótsza część dnia roboczego „dla siebie” w porównaniu z częścią „dla społeczeństwa”, wydatkowaną zarówno na zaspokajanie potrzeb ogólnospołecznych, Jak i konsumpcyjnych potrzeb obywateli. Aktualny, faktyczny czas pracy dzienny i tygodniowy w krajach socjalistycznych stawia je pod tym względem w czołówce światowej. Skraca się też nadal systematycznie ustawowy czas pracy w kolejnych gałęziach (np. czterobrygadowy system w ruchu ciągłym) i dla kolejnych grup ludności, wprowadza się w ciągu dnia opłacane przerwy w pracy na wypoczynek. Nowy etap skracania dnia roboczego i tygodnia pracy obserwuje się obecnie także w niektórych wysoko rozwiniętych krajach kapitalistycznych; wiąże się on m. in. z postępującą intensyfikacją pracy, wymagającą dłuższego wypoczynku, oraz z szeroko wprowadzaną automatyzacją i koniecznością wchłonięcia w szeregi zatrudnionych powstającej w związku z nią nadmiernej -*• rezerwowej armii pracy. Ustawodawstwo ochronne pracy ogranicza ponadto jej czas w warunkach szczególnie uciążliwych, a także w odniesieniu do kobiet i młodocianych. Skróconym dniom roboczym i 5-dniowym tygodniom pracy w przemyśle ciężkim towarzyszy jednak wyższy i niejednokrotnie wzrastający czas pracy w przemyśle lekkim, drobnym, a zwłaszcza w chałupnictwie. Faktyczna, statystyczna długość dnia roboczego rzeczywiście przepracowanego przeciętnie w danym kraju w badanym okresie odbiega od „normalnego” dnia roboczego, regulowanego ustawowo lub przepisami układów zbiorowych na skutek godzin nadliczbowych jednych grup pracowniczych i niepełnego zatrudnienia innych.

Podobne

Tagi