Kontrola czasu pracy
Czas pracy, okres, w którym człowiek wydatkuje swoją siłę roboczą. Cz.p. mierzy się jednostkami czasu, np. godzinami, dniami. Cz.p. stanowi część czasu, jakim dysponuje człowiek w ciągu doby, roku i całego życia. W pozostałej części czasu (wolnego od pracy czas wolny) człowiek odpoczywa, regeneruje siły i rozwija swoją osobowość. Globalny cz.p. dzieli się na cz.p. zarobkowej i cz.p. w gospodarstwie domowym. Istnieją skomplikowane wzajemne powiązania między cz.p. w ogóle, cz.p. zarobkowej, cz.p. w gospodarstwie domowym, intensywnością pracy i czasem wolnym. Zwłaszcza ilościowe charaktery, styki tych powiązań nie są dotychczas wystarczająco określone. Wykonanie konkretnej czynności produkcyjnej przez konkretnego pracownika wymaga określonego indywidualnego cz.p. W społeczeństwie natomiast kształtuje się obiektywnie pewien przeciętny cz.p. potrzebny do wykonania danej czynności lub produkcji, zależny od osiągniętego stopnia rozwoju danego społeczeństwa. W warunkach produkcji towarowej przeciętny cz.p. staje się czasem społecznie niezbędnym, określającym wartość produktów. W warunkach produkcji kapitalistycznej cz.p. robotnika dzieli się na czas niezbędny i dodatkowy. W niezbędnym cz.p. robotnik odtwarza wartość swojej siły roboczej — czyli koniecznych do jej reprodukcji środków spożycia — zależną w ostatecznym obrachunku od wydajności pracy w gałęziach wytwarzających środki spożycia. Dodatkowy cz.p. jest różnicą między długością dnia roboczego a niezbędnym cz.p. W czasie dodatkowym robotnik wytwarza -» wartość dodatkową, przywłaszczaną przez kapitalistę jako właściciela środków produkcji. W ustroju socjalistycznym cz.p. dzieli się na część określającą udział pracującego w funduszu spożycia indywidualnego (tzw. praca dla siebie) i część, w której wytwarza on elementy funduszu spożycia zbiorowego i funduszu akumulacji (tzw. praca dla społeczeństwa). Ustawowa długość cz.p. w ciągu dnia, tygodnia i roku (urlopy) jest wyrazem określonego stopnia rozwoju społeczeństwa i układu sił klasowych (dzień roboczy). Ogólna ilość pracy żywej, pozostająca do dyspozycji jednostki gospodarczej w określonym czasie, stanowi fundusz cz.p. Odróżnia się przy tym fundusz cz.p. kalendarzowy, nominalny i efektywny. Kalendarzowy cz.p. obejmuje wszystkie dni w roku liczone w pełnym wymiarze godzin. Czas nominalny jest to czas kalendarzowy zmniejszony o sumę robotnikogodzin przypadających na dni i godziny (w dniach o skróconym cz.p.) wolne od pracy. Czas efekty w- n y otrzymuje się odejmując od czasu nominalnego czas nie przepracowany na skutek urlopów, chorób, oddelegowania do pracy społecznej itd. Fundusz cz.p. pozostaje w ścisłym wzajemnym związku z wydajnością pracy i wielkością produkcji. Z punktu widzenia organizacji procesu produkcyjnego dzień roboczy dzieli się na czas pracy i czas przerw. Z punktu widzenia organizacji procesów produkcyjnych cz.p. składa się z czasu wykonania, nazywanego również czasem operatywnym, w którym robotnik bezpośrednio wykonuje określone wyroby lub czynności produkcyjne; czasu przygotowawczo-zakończeniowego, potrzebnego na zapoznanie się robotnika z zadaniem produkcyjnym, odbiór narzędzi i materiałów, przekazanie gotowej produkcji itp.; czasu obsługi miejsca pracy, zużywanego na czynności niezbędne do utrzymania tego miejsca w stanie zdolności do wykonywania zadań produkcyjnych. Im krótszy jest czas przygotowawczo-zakończeniowy i obsługi miejsca pracy — bez uszczerbku dla wykonywanych zadań — tym większe zadania produkcyjne mogą być wykonane w ciągu dnia pracy. Czas wykonania dzieli się z kolei na czas główny i pomocniczy. Czas główny obejmuje wykonywanie podstawowych czynności technologicznych, np. toczenie, spawanie, a czas pomocniczy zużywany jest na czynności regulujące, pomiary, uruchomienie lub zatrzymanie maszyny itd. W zależności od sposobu wykonywania czynności produkcyjnych. Czas główny i pomocniczy dzielą się na cz.p. ręcznej, ręczno – maszynowej i maszynowej. Cz.p. ręcznej wykonywanej równolegle do pracy mechanizmu nazywa się czasem pokrytym, natomiast wykonywanej w czasie przerw w pracy maszynowej — czasem nie- pokrytym. Cz.p. jednostkowy jest to czas potrzebny na wykonanie jednostki produktu (normy pracy).
